August Cieszkowski

Filozof polski, działacz polityczny (Sucha na Podlasiu, 1814 – Poznań, 1894). Twórca Ligi Polskiej i propagator idei pracy organicznej. Uważał się za ucznia Hegla. Twierdził, że system Hegla był szczytowym osiągnięciem filozofii. Jednak rozwój ludzkiego ducha wymaga, żeby filozofia zeszła z wyżyn i weszła w życie społeczne. Dzieje ludzkie dzielił na 3 epoki – epokę uczucia, czyli starożytność, epokę myśli, czyli chrześcijaństwo, gdzie zatrzymała się myśl Hegla, i epokę czynu, która w przyszłości połączy uczucie i myśl. Warunkiem czynu jest przeniknięcie myślą przyszłości, epoka czynu nadejdzie pod warunkiem stworzenia absolutnej wiedzy o przyszłości, czyli historiozofii. Hegel nie uczynił tego, bo jego myśl zatrzymała się na teraźniejszości. Wiedzę absolutną tworzy dopiero Cieszkowski. Po utworzeniu historiozofii nadejdzie epoka świadomego czynu (czyli działania opartego na refleksji). Czyny spełnia duch ludzki wzniesiony do poziomu bytu-z-siebie. Byt z siebie jest osobowością – syntezą ducha i materii. Człowiek spełniając czyn upodabnia się do nieskończonej osobowości Boga. W epoce czynów na ziemi zapanuje Królestwo Boże, skończą się cierpienia ludzi i narodów. Przeznaczenie ludzkości sięga jednak dalej, w stronę ewolucji ponad człowieka i przeanielenia ludzkości. Koncepcje Cieszkowskiego przypominają dziś poglądy Teilharda de Chardin. Jednak dla historii filozofii była ważna jego filozofia czynu, stanowiąca dla wielu pomost między Heglem a Marksem.

Ważniejsze dzieła:
Prolegomena zur Historiosophie (1838)
Gott und Palingenesie (1842)
Ojcze nasz (t. 1, 1848).

Didier Julia: Słownik filozofii. Katowice, Wydawnictwo „Książnica”, 1992.