Wacław Józef Szczygielski (1905-1989), krypt. pseud.: „Borucki”, historyk, żołnierz ZWZ/AK, delegat rządu RP na pow. węgrowski
Ur. w Wilczogębach w pow. węgrowskim w rodzinie nauczycielskiej. Rodzice: Franciszek Szczygielski i Stanisława z Paderewskich. Ojciec był w latach 1913-26 kierownikiem szkoły powszechnej w Łodzi. Tam Wacław ukończył naukę w Prywatnym Gimnazjum Męskim Towarzystwa „Oświata” im. ks. I. Skorupki. W latach 1924- 1930 studiował historię na Wydziale Humanistycznym Uniwersytecie Poznańskim. Podczas studiów pracował w archiwum Państwowym w Poznaniu, a w 1929 roku otrzymał stypendium z Funduszu Kultury Narodowej na prowadzenie badań naukowych. Był uczniem prof. Adama M. Skałkowskiego, pod kierunkiem którego obronił prace magisterską „Pomorze w konfederacji barskiej 1768-1772”. Pracę tą oraz opublikowany w „Kronice Miasta Poznania” artykuł „Kazimierz Pułaski pod Poznaniem” nagrodziło w 1930 roku Towarzystwo Naukowe Warszawskie nagrodą im Augusta Cichowicza. Od 1931 roku był nauczycielem historii i nauki o Polsce współczesnej w Łodzi. W latach 1933-4 był członkiem zarządu oddziału łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego i członkiem Polskiego Związku Zachodniego. Od 1932 roku publikował na łamach „Kuriera Poznańskiego” informacje o życiu kulturalnym i naukowym w Łodzi (pod krypt.: W. W l.). Był oficerem rezerwy i we wrześniu 1939 roku został zmobilizowany. Po zakończeniu kampanii wrześniowej powrócił do Łodzi i podjął pracę jako nauczyciel i opiekun biblioteki w Państwowej Szkole Techniczno- Przemysłowej. W dniu 12 grudnia 1939 r., został wysiedlony przez Niemców do Generalnego Gubernatorstwa. Zamieszkał z rodziną w Węgrowie, gdzie z małżonką Joanną z Gładyszów należał do organizatorów i nauczycieli tajnego nauczania. Joanna Szczygielska, absolwentka historii Uniwersytetu Poznańskiego podczas okupacji była nauczycielką języka polskiego i należała do kierownictwa Tajnej Organizacji Nauczycielskiej organizującej konspiracyjne komplety gimnazjalne i licealne na terenie powiatu węgrowskiego. W 1945 roku pełniła funkcję dyrektora Państwowego Gimnazjum i Liceum w Węgrowie. Wacław Szczygielski był jednym z organizatorów na terenie powiatu węgrowskiego konspiracyjnej partii Stronnictwo Ludowe „Roch” (SL „Roch”, „Ruch Oporu Chłopskiego”), która powstała w 1940 roku na bazie przedwojennego Stronnictwa Ludowego i Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”. Aktywnie uczestniczył w budowie struktur ruchu oporu w powiecie węgrowskim. W 1942 roku został kierownikiem powiatowego Kierownictwa Walki Cywilnej Obwodu Węgrowskiego, a od maja 1943 roku delegatem rządu RP na powiat węgrowski. Jego kandydaturę poparł mjr Zygmunt Maciejowski „Wolski” komendant Obwodu Węgrowskiego AK. Zasługą Szczygielskiego jest rozbudowa na szczeblu powiatu referatów: organizacyjnego, wyżywienia i rolnictwa, poczty i komunikacji. Wspierał wysiłki mjr Z. Maciejowskiego na rzecz podporządkowania Armii Krajowej różnych organizacji podziemnych. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Węgrowa Szczygielski ujawnił się jako delegat rządu RP. W 1945 r. powrócił do Łodzi i podjął pracę w placówkach oświatowych w kilku miejscowościach tego regionu . Był min. dyrektorem Państwowego Koedukacyjnego Gimnazjum i Liceum w Poddębicach(1945-51), dyrektorem Szkoły Ogólnokształcącej Stopnia Licealnego w Głownie ( 1950–6), dyrektorem Szkoły Podstawowej nr 3 i Liceum Ogólnokształcącego w Konstantynowie Łódzkim( 1956-59).W roku szkolnym 1953/4 kierował Centralnym Archiwum Filmowym przy Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi, a w latach 1966–72 był nauczycielem w I Korespondencyjnym Liceum Ogólnokształcącym w Łodzi. W 1961 roku został dyrektorem VIII Liceum Ogólnokształcącego dla Pracujących Łodzi.
W oparciu o sporządzone przed 1939 rokiem odpisy ze źródeł archiwalnych dotyczących konfederacji barskiej przygotował rozprawę „Antoni Morawski, pułkownik konfederacji barskiej”, za którą uzyskał w 1958 roku Nagrodę Zarządu Głównego PTH. Doktorat nauk humanistycznych na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego obronił w dniu 2 V 1967 roku za napisaną pod kierunkiem Stanisława Herbsta dysertację „Konfederacja barska w Wielkopolsce. Studium z dziejów walki o niepodległość i emancypację polityczną drobnej szlachty w latach 1768–1770”. Wydana przez Instytut Wydawniczy PAX w 1970 roku książka W. Szczygielskiego „Konfederacja Barska w Wielkopolsce 1768 – 1770” jest uznawana za jedną z najcenniejszych prac poświęconych tej tematyce. Tej tematyce poświęcone były jego artykuły :„Toruń i Prusy Królewskie a konfederacja barska w Wielkopolsce” („Zapiski Historyczne” T. 41: 1976 z. 1) oraz „Konfederacja barska na Kujawach (1768–1772)” (w: „Ziemia Kujawska”, T. 5–6: 1978–81), a także artykuły popularnonaukowe dotyczące czasów stanisławowskich publikowane m.in. w „Kurierze Poznańskim” i magazynie „Mówią Wieki”. Odpisy ze źródeł dotyczących konfederacji barskiej zniszczonych w trakcie wojny zakupiła w 2011 roku Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Korniku. MPB im A. Cieszkowskiego w Węgrowie zakupiła wówczas sporządzone przez Wacława Szczygielskiego odpisy dokumentów dotyczących historii Węgrowa od XVI wieku oraz jego kolekcję wydanych przez okupacyjne władze niemieckie druków ulotnych, ogłoszeń, rozporządzeń, zarządzeń, poleceń dla wójtów i burmistrzów powiatu Sokołowsko-Węgrowskiego. Dr W. Szczygielski zbierał materiały o osobach internowanych w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie i stworzył obszerną kartotekę o tematyce katyńskiej. Był stałym współpracownikiem Polskiego Słownika Biograficznego , w którym opublikował 226 biogramów głównie konfederatów barskich. Dr W. Szczygielski w 1933 poślubił Joannę z Gładyszów, absolwentkę historii Uniwersytetu w Poznaniu. Małżeństwo miało czworo dzieci: Wojciecha (ur. 1934), historyk , prof. dr hab., Stanisławę (ur. 1938), historyka, Przemysława (ur. 1943), socjologa, i Radosławę (ur. 1945), socjologa. Ich syn Wojciech Szczygielski profesor Uniwersytetu Łódzkiego był autorem wielu prac naukowych poświęconych historii Rzeczypospolitej XVIII wieku. Dr Wacław Szczygielski marł 16 VI 1989 r. Pochowany na cmentarzu św. Franciszka przy ul. Rzgowskie w Łodzi j. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1956), a przez władze RP na emigracji Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1949) oraz Krzyżem AK (1977).
Gozdawa-Gołębiowski W., Powiat węgrowski w latach okupacji niemieckiej 1939-1944,w: Węgrów dzieje miasta i okolic 1441-1944, Red. A. Kołodziejczyk, T. Swat , Węgrów 1991 ,s. 332, 334,338, 373, Kita J., Szczygielski Wacław Józef, krypt. i pseud.: Borucki ,W.P., W. Pad.(1905-1989) historyk, nauczyciel, w: Polski Słownik Biograficzny, R.2010-2011 ,t. XLVII, s. 519-520, Kita J., Stobiecki R., Słownik biograficzny historyków łódzkich, Łódź 2000; Gmitruk J., Konspiracyjny ruch ludowy na Podlasiu w latach okupacji hitlerowskiej 1939–1944 (SL „Roch”, BCh, LZK), w: Podlasie w czasie II wojny światowej, Red. W. Ważniewski, Siedlce 1997, s. 65; Grabowski W., Polska tajna administracja cywilna 1940–1945, Warszawa 2003; Lewandowska S., Nadbużańskiego Podlasia okupacyjny dzień powszedni 1939–1944, Warszawa 2003; Nartonowicz-Kot M., Oddział Łódzki Polskiego Towarzystwa Historycznego w latach 1927–1939, „Rocznik Łódzki.” T. 36: 1986 s. 18; Ossowski R., Szkoła w latach 1919–1945,w: „Technik Włókienniczy” R. 28: 1979 nr 10/11 s. 265; 50 lat Liceum Ogólnokształcącego im. ks. kard. Stefana Wyszyńskiego Prymasa 1000-lecia w Konstantynowie Łódzkim, Konstantynów Łódzki 2004 s. 2, 10, 21, 23, 25; Matusak P., Okupacja i ruch oporu w Węgrowie 1939-1944,w: Szkice Podlaskie, R.13, 2005, s.80 , Przybysz K., Konspiracyjny ruch ludowy na Mazowszu 1939–1945, Warszawa 1977 s. 241, W służbie historii i społeczeństwa. Dzieje Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego 1927–2007, Łódź 2007.
Mirosław Roguski
