Miejska Biblioteka Publiczna w Węgrowie

W okresie międzywojennym w Węgrowie działały biblioteki szkolne, organizacji społecznych, młodzieżowych oraz biblioteka samorządowa. W czasie okupacji bibliotekę prowadził społecznie w swoim mieszkaniu przy ul. Kilińskiego Kazimierz Czerniewski. Ocalały 500-tomowy księgozbiór tej właśnie biblioteki stanowił zalążek zbiorów Biblioteki Powiatowej utworzonej 1 września 1947 r. Jej kierownikiem został Władysław Józefaciuk. W styczniu 1948 r. Bibliotekę Powiatową przeniesiono z mieszkania K. Czerniewskiego do sali w budynku poklasztornym.

W 1948 r. powołano również Bibliotekę Miejską i usytuowano w tym samym lokalu co Bibliotekę Powiatową.  W 1951 r. obie biblioteki przeniesiono do lokalu przy ul. 22 Lipca. Po Stanisławie Abczyńskim kierownictwo objęła Danuta Nowakowska (do 1953).

W 1953 r. Miejska Biblioteka otrzymała osobne pomieszczenie przy ul. Staszica. Jej kierownikiem została Stefania Szulc-Krusz. W 1955 r. Miejska Biblioteka została połączona z Biblioteką Powiatową w jedną placówkę (PiMBP).

Kolejnymi kierownikami były: Krystyna Popowska (1953–1954), Cecylia Gałecka (1954–1959).

29 listopada 1958 r. powołany został Komitet Budowy Biblioteki Powiatowej w Węgrowie pod przewodnictwem Władysława Przybysza. Zamierzano postawić budynek na rogu ulic Kościuszki i Mickiewicza. Planów jednak nie zrealizowano, a zebraną kwotę (14 000 zł) przeznaczono na zakup wyposażenia PiMBP.

W latach 1959–1963 biblioteką kierowała Wanda Palider.

W 1963 r. PiMBP otrzymała dodatkowy lokal przy ul. 22 Lipca, w którym znalazło się pomieszczenie dla kierownika, instruktorów oraz stanowiska gromadzenia zbiorów. Powiększyła się dzięki temu wypożyczalnia.

Z inicjatywy Jarosławy Sulikowskiej (kierownika PiMBP) oraz Eugeniusza Leszczyńskiego (instruktor) 2 października 1965 r. zawiązano kolejny Komitet Budowy Biblioteki. Chciano, by powstał budynek, w którym będzie się mieścił również Dom Kultury. „Cegiełki” kupowały osoby prywatne, jak również instytucje. Koncepcja budowy zmieniała się kilkukrotnie. Ostatecznie zdecydowano, że wybudowany zostanie dom kultury bez pomieszczeń dla biblioteki. Za zebrane społecznie pieniądze wykupiono w 1971 r. budynek Domu Gdańskiego z przeznaczeniem na bibliotekę.

W 1971 r. w wynajętym budynku przy ul. Staszica umieszczono administrację i instruktorów, natomiast w opuszczonym lokalu przy ul. 22 Lipca powstała czytelnia.  W 1974 r. – dzięki staraniom kierownik biblioteki Wandy Skolimowskiej – w budynku przy ul. Czystej ulokowano wypożyczalnię z wolnym dostępem do półek, a od 1980 r. oddział dla dzieci. W 1975 r. biblioteka weszła w skład Węgrowskiego Ośrodka Kultury, pełniąc nadal funkcję biblioteki rejonowej. Rozdzielenie placówek nastąpiło dopiero na początku lat 90.

19 października 1984 r. biblioteka przeniosła się do odrestaurowanego Domu Gdańskiego.  W tym samym dniu nadano Miejskiej Bibliotece Publicznej w Węgrowie imię Augusta Cieszkowskiego.

Biblioteka nie tylko wypożyczała książki, ale organizowała konkursy, wystawy, spotkania literackie i naukowe. Od 1988 r. do połowy lat 90. organizowane były Pogwarki węgrowskie, czyli spotkania mieszkańców miasta, którzy wspominali przeszłość Węgrowa, losy jego mieszkańców, dzielili się pamiątkami, pokazywali dokumenty, fotografie. Zebrane i opracowane w ramach pogwarek materiały wzbogaciły dział dokumentów biblioteki i stały się podstawą publikacji źródłowych historii miasta. W latach 1990–1994 ukazały się w trzech częściach Węgrowskie Listy, które przedstawiały życie codzienne w okupowanym Węgrowie, losy Żydów i ruch oporu w Węgrowie i okolicach.

Od 1975 r. placówką kierowała Izabela Perczyńska, a od 2005 r. dyrektorem biblioteki jest Małgorzata Rospara.

Od 2006 r. biblioteka pełni funkcje Biblioteki Powiatowej.

Obecnie biblioteka organizuje spotkania autorskie, koncerty muzyczne, sesje historyczne i popularno-naukowe, specjalne zajęcia dla dzieci. Wystawa stała prezentuje znaleziska archeologiczne wydobyte podczas rewitalizacji Rynku Mariackiego i ul. Narutowicza w Węgrowie. W Muzeum Tkaniny Podlaskiej można obejrzeć tkaniny dwuosnowowe Dominiki Bujnowskiej, Haliny Fijołek, Małgorzaty Pepłowskiej, ozdoby z opłatka Czesławy Rowickiej i M. Pepłowskiej. Organizowane są też wystawy czasowe.  Placówka posiada bogate zbiory regionalne oraz podarowane zbiory m.in. prof. Anny Czapskiej, gen. Jerzego Lipki, Wacława Szczygielskiego. Biblioteka prowadzi również działalność wydawniczą.

Dom Gdański

Miejska Biblioteka Publiczna w Węgrowie ma swoją siedzibę w zabytkowej kamienicy znanej jako Dom Gdański.

Budynek usytuowany jest w północnej pierzei rynku. Prawdopodobnie wybudowany został przez kupców gdańskich po 1707 r., a najpewniej ok. 1715 r. Był to barokowy zajazd, kryty dachem mansardowym z lukarnami, z falistym szczytem z owalnym okienkiem w dekoracyjnym promienistym obramowaniu, zwieńczony gwiazdą. Układ wnętrz był dwutraktowy z przedzieloną sienią przejazdową na głównej osi budynku.

Swoją nazwę obiekt zawdzięcza kupcom gdańskim, którzy utrzymywali w Węgrowie faktorię handlową. To tutaj zawierano umowy z miejscowymi producentami. Miasto było w owym czasie węzłem łączącym ważne szlaki handlowe z czterech krańców Rzeczpospolitej: Wielki Gościniec Litewski z Warszawy do Wilna oraz trakt z Gdańska do Łukowa i Lwowa. Z Węgrowa spławiano towary, głównie zboże oraz płody rolne, Liwcem do Bugu, a następnie do Gdańska.

Dom Gdański spełniał funkcje handlowe, usługowe (poczta, zajazd), a nawet reprezentacyjne w mieście – zatrzymał się w nim Stanisław August Poniatowski w drodze na sejm do Grodna w 1784 r. Według legendy nocował tu również cesarz Napoleon Bonaparte.

Ponieważ brakuje przekazów źródłowych, nie można określić, co działo się z Domem Gdańskim przez pierwszych kilka dziesięcioleci. Ścisłych informacji dostarczają dopiero akta hipoteczne z XIX i XX w. przechowywane w Węgrowie i Siedlcach.

Przed 1819 r. właścicielami kamienicy byli Maciej i Urszula z Czechowiczów Więckowscy, którzy przekazali budynek swoim dzieciom. Te, 15 lipca 1824 r., sprzedały go wraz z placem i ogrodem o obszarze 16 zagonów Stanisławowi i Katarzynie z Kurowskich Smorągiewiczom za 7500 zł pol. Stanisław Smorągiewicz był magistrem farmacji i jeszcze przed zakupem budynku prowadził w nim aptekę. 14 kwietnia 1835 r. wspomniani Smorągiewiczowie wydali swoją córkę Izabellę Cecylię za mąż za Franciszka Chorina, „doktora medycyny i hirurgii”. Druga córka Smorągiewiczów, Konstancja, wyszła za mąż za Stanisława Czerskiego, prowizora aptecznego, który wspólnie z teściem prowadził aptekę.  Po śmierci rodziców, siostry i męża Izabella Cecylia sprzedała nieruchomość 17 marca 1887 r. Romualdowi Prokowskiemu za 3000 rubli. Ten nie był długo jej właścicielem. 22 lutego 1907 r. sprzedał za tę samą kwotę kamienicę aptekarzowi Stanisławowi i Janinie Tokarskim z Węgrowa. Dom Gdański był w rękach rodziny Tokarskich przez 64 lata. Ostatnie właścicielki, Anna Korewa, lekarz medycyny, i Danuta Weis, 15 kwietnia 1971 r. sprzedały kamienicę z działką o powierzchni 775 m kw. Skarbowi Państwa.

Prace remontowo-konserwatorskie rozpoczęły się w 1978 r. Z wyposażenia wnętrz nie przetrwały niestety żadne elementy. Zmieniono więźbę dachową z drewnianej na stalową i pokryto obiekt blachą miedzianą. Układ wnętrz dostosowano do potrzeb biblioteki, która znalazła tu swoje miejsce po zakończeniu prac w 1984 r.

Na przełomie lat 2011–2012 Dom Gdański przeszedł kapitalny remont. Podziemia zyskały nowy wygląd po wyłożeniu ich czerwoną cegłą. Dzięki pracom odkryto również część piwnic z XVIII w. Zmodernizowano poddasze, zlikwidowano bariery architektoniczne – pojawił się podjazd, winda. Budynek wyposażono w nowe okna i drzwi. Wykonano iluminację i renowację elewacji budynku. Na szczycie attyki pojawiła się ponownie gwiazda, tzw. buława napoleońska lub słońce. Odnowiono również dziedziniec.

Budynek jest otwarty dla zwiedzających w godzinach pracy biblioteki.

Źródła: S. Grądzki, A. Kołodziejczyk, Węgrów. Przeszłość i przyszłość miasta, Węgrów 1998; 40 lat Biblioteki Publicznej im. Augusta Cieszkowskiego w Węgrowie, Węgrów 1987; J. Mielniczek, Nasze Miasto. Samorząd Węgrowa 1990-2015, kierunki działań, osiągnięcia, perspektywy, Węgrów 2015; J. Mielniczek, Węgrów, miasto moje, a w nim…, Węgrów 2017.

Dom Gdański w 2011 r. – przed remontem

Dom Gdański w 2013 r. – po remoncie